به گزارش سلام لردگان به نقل از خبرگزاري فارس، کامران مؤيد دادخواه، استاد دانشکده اقتصاد دانشگاه نورث‌ايسترن بوستون آمريکا و رشته‌هاي تخصصي وي اقتصادسنجي، اقتصاد کلان ، اقتصاد بين‌المللي و اقتصاد خاورميانه‌اي است. سمت‌هاي قبلي او اقتصاددان ارشد در بانک عمران و سرمايه گذاري ايران، و مدير برنامه سنجي و اقتصاد عمومي سازمان برنامه و بودجه ايران و همچنين اقتصاددان ارشد شرکت اي بي تي شرکا در کمبريج ماساچوست بوده است.
مقالات وي در مرور اقتصاد و آمار، ژورنال اقتصاد سياسي، ژورنال بين‌المللي مطالعات خاوميانه، اقتصاد کاربردي، مطالعات خاورميانه، ژورنال اروپايي تحقيق در عمليات، علوم تصميم‌گيري، اقتصاد تجربي و مدل‌سازي رياضيات و کامپيوتري منتشر شده اند. دادخواه داراي دو کتاب در زمينه رياضيات براي اقتصاد و اقتصاد کلان است. او ليسانس اقتصاد از دانشگاه تهران، فوق ليسانس و دکتراي اقتصاد از دانشگاه اينديانا و فوق ليسانس رياضيات از دانشگاه نورث‌ايسترن دريافت کرده است.
استاد دانشگاه نورث ايسترن بوستون آمريکا بر اين باور است که تفکيک دهکهاي مستحق دريافت يارانه از بقيه به سادگي و در کوتاه مدت امکان ندارد و در بلند مدت نيز تحقق آن نيازمند دگرگوني سيستم مالياتي ايران و جا افتادن فرهنگ ماليات دهي در مقابل حساب کشي از دولت است.
وي معتقد است کساني که خود را مستحق يارانه مي دانند بايد اظهارنامه پر کنند و درآمد خود را به قيد سوگند اعلام کنند. مجازات هايي هم براي تقلب بايد در نظر گرفت.
دادخواه تأکيد دارد که به طور کلي بايد همه قبول کنند که يارانه امري موقتي است.
ديگر نظرات اين اقتصاددان بنام ايراني را در گفت وگو با خبرنگار اقتصادي خبرگزاري فارس بخوانيد.
• پرداخت يارانه نقدي به تمام اقشار را با هيچ منطقي نمي توان توجيه کرد
فارس: استحضار داريد که اکنون يکي از مشکلات موجود بحث بر سر حذف يارانه ها و خروج دهکهاي ثروتمند و دارا از گروه يارانه بگيران است، نظر کلي شما در خصوص پرداخت يارانه و نحوه پرداخت آن به شکل نقدي چيست؟
دادخواه: در درجه اول بايد بگويم که پرداخت يارانه هاي غير مستقيم آنهم در بلند مدت با پايين نگهداشتن قيمت کالاها و خدمات در حد يک پنجم يا يک چهارم قيمتهاي بين المللي کاري اشتباه با زيانهاي سنگين براي اقتصاد ايران بود. يارانه بنزين را در نظر بگيريم. بر پايه آمار شرکت ملي پخش فرآورده هاي نفتي ايران، مصرف روزانه بنزين موتور در سال 1350 برابر 3861 هزار ليتر در روز بوده است. يعني مصرف سرانه سالانه کمتر از 48 ليتر بوده است. در سال 1385 مصرف سرانه به 381 ليتر در سال افزايش مي يابد. باز طبق همين آمار، در سالهاي بعد مصرف سرانه کاهش يافته و در سال 1389 به 301 ليتر در سال مي رسد. به عبارت ديگر، در مدت 39 سال مصرف سرانه بيش از شش برابر شد. به اين ترتيب، مصرف بي رويه افزايش يافته و آلودگي هوا را موجب شد. از سوي ديگر، پايين بودن قيمت بنزين در مقايسه با کشور هاي همسايه موجب قاچاق بنزين شد. در سايت الف هم خواندم که در يکي از شهرهاي مرزي نان هم به خارج از کشور قاچاق مي‌شود. هواداران يارانه‌هاي غير مستقيم اينطور وانمود مي کنند که پايين نگهداشتن قيمت بنزين به نفع اقشار کم در آمد است. درست برعکس. کارگر کم درآمدي که با اتوبوس سر کار مي رود چقدر از اين يارانه سهم مي برد؟ در مقابل خانواده ثروتمندي که چند اتومبيل دارد چقدر سهم مي برند؟
با اين تفاسير، در لزوم برداشته شدن يارانه هاي غير مستقيم نمي توان ترديد کرد، اما اين برنامه مانند همه برنامه هاي اقتصادي بايد با خردگرايي تنظيم و اجرا شود. پرداخت يارانه نقدي به تمام اقشار را با هيچ منطقي نمي توان توجيه کرد. صرفنظر از آنکه چنين پرداختي خود نقض غرض است.
• حذف يارانه‌ها ي يک برنامه 3 تا 5 ساله
* کمکهاي نقدي تنها سه دهک پايين را بايد دربربگيرد
* دولت اعلام کند که کمکهاي نقدي موقتي است
فارس: نحوه درست پرداخت يارانه بايد چگونه باشد و در جهان چگونه اين يارانه اختصاص مي يابد؟
دادخواه: راه درست اين بود که با يک برنامه سه تا پنج ساله به تدريج يارانه ها برداشته شود و مثلا قيمت بنزين برابر قيمت آن در خليج فارس يا حتي آمريکا شود. در دوره اجراي برنامه ممکن است برخي دچار مشکل شوند. دولت مي تواند به اين گروه اعلام کند اين پرداخت ها موقتي است و کمک کند. بحث پرداخت هاي رفاهي مبحث ديگري است که بايد در فرصتي ديگر در باره آن سخن بگوييم، بنابراين کمکهاي نقدي بايد تنها افراد کم در آمد و به نظر من تنها سه دهک پايين را شامل شود.
* راهکار تعيين دهکها؛ اظهارنامه هاي مالياتي است
* مبتني بر ريشه هاي تاريخي مردم ايران ماليات را پول زور مي دانند
* پرداخت ماليات مستقيم در قبال توقع خدمت از دولت در فرهنگ ايراني نيست
* در کشورهاي پيشرفته با دارا بودن آمار دقيق هم تفکيک دهکها به راحتي ممکن نيست
* در آمريکا هم برخي افراد غيرمستحق يارانه رفاهي مي گيرند
* تجديد نظر در سيستم رفاهي آمريکا هر چند سال يکبار
براي تعيين دهکها راه درست اظهارنامه هاي مالياتي است، اما در ايران و بسياري ديگر از کشورها آمار درست در اين مورد موجود نيست. به دلايل تاريخي که جا دارد بررسي شود، ايرانيان ماليات را پول زور مي دانند و پرداخت ماليات مستقيم در قبال توقع خدمت از دولت در فرهنگ ايراني نيست. بايد اضافه کنم که حتي در کشورهاي پيشرفته که آمار دقيق هم دارند تفکيک کساني که مستحق دريافت يارانه رفاهي هستند از ديگران آسان نيست. در مورد آمريکا که من اطلاع بيشتري دارم، افراد بسياري از دولت يارانه مي گيرند که مستحق نيستند و اين مسأله بزرگي براي بودجه و سيستم رفاهي آمريکا است. به همين دليل هر چند سال يکبار دولت در سيستم رفاهي تجديد نظر مي کند.
*پرداخت يارانه نبايد انگيزه کار و کوشش را از مردم بگيرد
* پرداخت يارانه نوعي توقع ايجاد مي کند که مشکل بزرگي در راه اصلاح سيستم رفاهي است
آنچه مهمتر از همه بايد در نظر داشت اين است که در درجه اول پرداخت يارانه انگيزه کار و کوشش را از مردم نگيرد. در کشورهاي اروپايي که سيستمهاي رفاهي بسيار گسترش يافته ، افراد بسياري را مي توان يافت که سالهاست "شغل" اصلي آنها بيکاري بوده است. در درجه دوم، پرداخت يارانه يک نوع توقع ايجاد مي کند که خود مشکل بزرگي در راه اصلاح سيستم خواهد بود، بنابراين از روز نخست بايد تاکيد کرد که پرداخت يارانه موقتي است و مردم بايد بکار و کوشش خود متکي باشند.
* تفکيک دهکهاي مستحق دريافت يارانه از بقيه به سادگي و در کوتاه مدت امکان ندارد
* پيش شرط تفکيک دهکها در بلندمدت: دگرگوني سيستم مالياتي ايران است
* لزوم جا افتادن فرهنگ ماليات دهي به جاي حساب کشي از دولت
فارس: چگونه مي توان دهکهاي دارا را از دهکهاي کم بضاعت جدا و به حمايت از کم بضاعتها پرداخت؟
دادخواه: بنابر آنچه گفتم تفکيک دهکهاي مستحق دريافت يارانه از بقيه به سادگي و در کوتاه مدت امکان ندارد. از اين نظر جا دارد که حل مسأله را در کوتاه مدت و در بلند مدت جداگانه بررسي کنيم. در بلند مدت به نظر من جاي آن دارد که سيستم مالياتي ايران دگرگون شود، و فرهنگ ماليات دهي در مقابل حساب کشي از دولت جا بيفتد. در اين سيستم، هر کس در پايان سال اظهارنامه مالياتي پر مي کند و بر حسب آن ماليات مي پردازد. فرار از ماليات هم مجازات سنگين خواهد داشت. بد نيست به ياد آوريم که در آمريکا آل کاپون معروف را تنها به جرم عدم پرداخت ماليات توانستند زنداني کنند. البته فرار از پرداخت ماليات را نمي توان از بين برد هم چنانکه نمي توان سوء استفاده از يارانه هاي نقدي را از بين برد. ولي مي توان کوشش کرد که آنرا به حداقل ممکن رساند.
* الزامات ترويج فرهنگ مالياتي در ايران
* در کوتاه مدت دولت مي تواند حد يارانه گيري را برابر يک و نيم برابر خط فقر قرار دهد
* مستحقان يارانه اظهارنامه پرکنند و درآمد خود را به قيد سوگند اعلام کنند
* لزوم در نظر گرفتن مجازاتهايي براي تقلب
لازمه اين امر باز بودن سيستم و شفافيت است. اين کار بايد با برنامه اي بلند مدت براي خصوصي سازي واقعي اقتصاد ايران و تکيه بر بازار آزاد همراه باشد. اين البته بحث مفصلي است که «اين زمان بگذار تا وقت دگر.»
در کوتاه مدت دولت مي تواند حد يارانه گيري را برابر يک و نيم برابر خط فقر قرار دهد. هرکس که که اين ميزان يا بيش از آن درآمد دارد، يارانه دريافت نخواهد کرد. کساني که کمتر درآمد دارند براي هر صد تومان که از اين حد کمتر باشد بيست تومان يارانه خواهند گرفت، البته اينجا مثال را براي تبيين مطلب به کار مي بريم، در عمل نياز به کار کارشناسي بيشتر و تعيين شرايط است. کساني که خود را مستحق يارانه مي دانند بايد اظهارنامه پر کنند و درآمد خود را به قيد سوگند اعلام کنند. مجازات هايي هم براي تقلب بايد در نظر گرفت.
به طور کلي بايد همه قبول کنند که يارانه امري موقتي است. لازمه اين امر اين است که اقتصاد ايران براه بيفتد. چندي پيش در مصاحبه اي ديگر خطوط اصلي اين تغييرات را بر شمرديم و نيازي به تکرار نيست.
* پرداخت يارانه و کمکهاي رفاهي در آمريکا براساس اظهارنامه درخواست کنندگان
* افزايش تعداد يارانه بگيران رفاهي در آمريکا
* الزامات کاهش سوء استفاده هاي يارانه اي
فارس: تجربه جهاني در خصوص تفکيک اين دهکها به چه شکل است و تا چه حد در اين تفکيک موفق بوده اند؟ نمونه موفق هدفمند کردن يارانه ها و نيز تفکيک بين دهکها، چه کشورهايي هستند و رمز موفقيت آن چه بوده است؟
دادخواه: در مورد تفکيک دهکها بايد مسأله آماري را از قضيه دريافت يارانه يا کمکهاي رفاهي جدا کرد. باز در مورد آمريکا که من بيشتر اطلاع دارم، دفتر سرشماري هرساله آمار مربوط به توزيع درآمد و ميزان درآمد هر دهک را مشخص مي کند. اين آمارها بسيار قابل اعتماد هستند چون با روشهاي علمي جمع آوري مي شوند. اما پرداخت يارانه و کمکهاي رفاهي بر اساس اظهارنامه هاي درخواست کنندگان است. چنانکه گفتم تعداد زيادي از افراد بدون آنکه مستحق باشند خود را در زمره يارانه بگيران جا زده اند. مسأله انقدر شديد شد که در زمان رياست جمهوري آقاي کلينتون سيستم مورد تجديد نظر قرار گرفت و برخي متقاضيان مجبور شدند دنبال کار بگردند. متاسفانه در حال حاضر به خاطر برخي سياستها تعداد يارانه بگيران رفاهي افزايش يافته است.
در مورد اروپا وضع ناگوارتر است. چنانکه گفتم بسياري از افراد سالهاست از اين يارانه ها استفاده مي کنند. راه موفقيت به نظر من اين است که در بلند مدت ماليات دهي و پرکردن اظهار نامه جا بيفتد. از سوي ديگر با رونق اقتصادي حجم اقتصاد زير زميني کاهش يابد و بالاخره با بازرسي تعداد سوء استفاده کنندگان کاهش يابد.
* الزامات حذف يارانه ها طي سه تا 5 سال
فارس: با شرايط فعلي اقتصاد ايران، در ارتباط با هدفمند کردن يارانه ها چه بايد کرد؟ راهکار و توصيه شفاف شما در اين خصوص چيست؟ راهکاري که در آن ملاحظات سياسي، اجتماعي و... در ارتباط با حذف يا ادامه پرداخت يارانه ها مدنظر قرارگيرد؟
دادخواه: به نظر من اقتصاد ايران را بايد به راه پيشرفت و رشد انداخت که البته پيش شرط يا تسهيل کننده آن برداشتن تحريم هاست. بايد کار آفريني و سرمايه گذاري را تشويق کرد و يارانه ها را چه مستقيم چه غير مستقيم با برنامه اي سه تا پنج ساله برداشت. ايجاد يک سيستم رفاهي داستان مفصلي است که انشاالله در جاي ديگر بحث خواهيم کرد. وقتي کار زياد باشد و درآمد ها در حال افزيش، برداشتن يارانه ها ساده تر خواهد بود.